…Ункъо сордо-къо бана ГIабдурахIманица «Москва» гостиницаялъул номералда, тIадго ретIел-хьитгун. Кидадай жив Кремлялде вачине рачIинаян балагьун. Партиялъул нухмалъулез Политбюроялде Сталинихъе гьаригун вачIине кумек гьабуна ва сагIат кIигоялда гьесда хадур рачIана. Приемныялда Сталинил секретарь Поскребышевас Данияловасе анкьго минут кьуна. Анкьго минут кьун букIана Дагъистаналъул халкъ хвасар гьабизе. ГIабдурахIманица Дагъистаналда бугеб ахIвал-хIал бицана… Сталиница гьесухъги гIенеккун аскIор ругезда абуна: – Щибдай абилеб бакъбаккул улкабазул халкъаз дагъистаниял гочинаруни? ТIоцеве кIалъана Молотов: – Гьалмагъ Сталин, гьез Россиялъул хIакъалъулъ цIакъго квешаб пикру гьабизе буго. Ворошиловасги гьесул рахъ ккуна…

Дагъистаналдасан бокьун араца, БитIизин цо салам тIадмагIарухъе. Жаниб салам хъвараб сверун къачIараб, Сайигъат битIизин чIохъдол ясазе. Совет Союзалъе хIажатаб къоялъ, КъватIир рахъараца хъвазин рисалат, Рагъулаб техника кодоб босизе, Кодоб ярагъ ккураз битIизин салам. Тушмангун рагъизе гъира ккун араз, Аваристаналде хъвазин цо кагъат. Хириял ясал тун Тифлисги сверун, Тункана машина Авчалиялда. Электрикалъул токалъ бачунеб, Товарный букIана ниж рекIараб жо. Нижей рагIад гьабун гьаваялдасан, Самолет камичIо кидаго тIасан. ТIолабго Дагъистан – Шамилил васал, Щибаб городалда геройлъун чIела. Гьалмагъ Сталинид гьабураб тIадкъай, Кидаго нижеда кIочене гьечIо... Дандияб фашизма щущазе гьабун, Щвела магIарухъе ниж кватIичIого.

КигIанха цIакъ дун вохарав ЧIикIаса Устарас, хадуб гьес абун КъулецIмаса ГъазимухIамадица дир цIаралда кагътал рачIараб мехалда. ГIемераб жоялъул пикру гьабизе тIамуна... РакIалда буго дол советияб заманаялъул соназда Гъуниб районалъул «ЦIияб канлъи» газеталда бахъун букIараб, балъго устарзабазухъеги хириял бакIазде зияратазги хьвадулел гIадамал къватIир чIвазарун, гьел какун хъвараб макъала. Гьениб чIегIераб сияхIалде гьоркьоре рачаразда гъорлъ дагьаб букIинчIо къородисезулги къадар. Гьединаб букIана заман. Гьанже…

Берцинаб хатIалъ, хъвадаризе бугеб махшелалъ ва гъваридаб лъаялъ ИсмагIил Дагъистаналда доб заманаялъ рикIкIунаан бажари бугел гIалимазул цоявлъун. ТIоцебе гьес магIарул мацIалде буссинабун басмаялде бахъана Ибн ХIаджар Аскаланил «МунаббихIат» абураб тIехь. Хадуб Ибрагьим Буджурил «Абу Шуджа» абулеб тIехь магIарулазе цIализе ва бичIчIизе бигьалъизе «ШаригIаталъул хIукмабазул баян»- абураб цIаралда гъоркь бахъана. Туркаби ва назмаби хъван гурелги. наслабазе ИсмагIилица нахъе тана астрономиялъул, тIабигIат лъаялъул, бакъ-моцIалъул гIелмиял тIахьал.

Майсарат Мусаевалъул эмен Камил ГIусманхIажиев 1972-1976 соназда хIалтIана Гъунив РОВДялъул начальниклъун. Гьелде щвезегIан гьев вукIана республикаялъул лъадал милициялъул нухмалъулевлъун (гьанжесеб Рыбнадзор), хIалтIана ОБХССалда. Гъунив нальниклъун хIалтIулелъул, Камил щвечIеб росу хутIун букIун батиларо районалда. Хъата-масан жанир тIамун такъсирчагIигун, жиндиего цIар балагьун, сундулниги ахIи бахъинабизеги гIедегIулароан гьев. Гьелъул гIаксалда, чи битIараб нухде ккезавулеб хабар бицунаан.

Гъизляралде щвараб мехалъ АхIмадица дун цоги батIияб машинаялда рекIине виччачIо. Ниж церего цоцада лъалелги рукIана. Гьелъул гIайибияв чи вукIана мунагьал чураяв ЧIохъа машгьурав Салимил Ибарагьим. ЦIакъ бокьулаан гьесие «гьелда бан» илан абураб рагIиги. Цо нухалъ дирго гIагарав чияс «гьалда тункун» иланги абун, жа балагьизабураб мехалъ, « ВахI, гьав гурони ккечIо дида данде рагIи абулев чи»,-йиланги абун гIажаиблъун хутIана Ибрагьим. Гьеб хабаралъ кеп щвезабурав АхIмад шагьарги кIочон тун, гьанже лъугьана жиндирго чIахъадерил некIсиял къватIахъан дун вачине …

« Дихъ кодоб буго кIудияб, биццатаб тетрадь. Гьелда руго КIудияб ВатIанияб рагъул соназда, яги гьездаса хадусеб заманалда гьарурал хъвай-хъвагIаял. ГьабсагIаталда дида лъалеб гьечIо гьеб тетрадь дихъе щвараб къагIида. Ва гьелда жаниб хъвараб жоги лъалароан... 

ГЬАДИНАБГИ БУКIАНА ЗАМАН… Радалго, къункърабазул тIел гIадин, гьаругьинан Гьонодехун сверулел рукIана машинаби. Сверелаби гIемераб нухда живго жиндасаго гIадин рази гьечIого вукIана Жамал. « Щайха нилъее гьадинал зияратал хIажат рукIарал…, -ан бетIер кIибикIана гьалмагъас.

Къаси-къаси зодор кунчIарал цIвабзазул нухдасан вачун щванилан бицунаан Сугъралъа Магьди-хIажияв Макка-Мадинаялъул хирияб ракьалде. Гьенив цIалана, лъазабуна гIелму ва хадув гьев вачIана Туркиялдеги. БачIинаго гьев рештIун вуго Гюнеялда. 1924 абилеб соналда гьенив гьавун вуго  Сугъралъа Магьдиги.

2023-абилеб соналда, нилъер республикаялъул районазулал казиятазда гьоркьоб «Гъуниб» газеталъул редакциялъ тIоцебе кIодо гьабизе буго казияталъул тIоцебесеб номер къватIибе аралдаса 100 сон тIубаялъулаб юбилей. Гьелда бан цIикIунел руго редакциялъ гьарулел цо-цо хIадурлъиялъул ишалгун хIаракатал ва батIи-батIиял тадбирал.

Памятник Примирения, что установлен в Салта в связи с 200-летием со дня рождения Н.И. Пирогова достоин Международной премии и установления его копии перед зданиями ЮНЕСКО и ООН.